O Warce i okolicy

Warka to jedno z najstarszych miast na Mazowszu. Jako miasto pojawiła się po raz pierwszy w przekazach źródłowych w 1321 r. Nazwę Warka możemy wywodzić od słowa „warować”, czyli funkcji obronno-warownej, którą mógł spełniać wczesnośredniowieczny gród na szczycie skarpy nad Pilicą – albo od słowa „warzyć” (piwo), ponieważ piwowarstwo było jednym z najpopularniejszych i najwcześniej udokumentowanych zajęć miejscowej ludności. Do rozwoju Warki przyczyniło się wiele czynników: naturalne położenie nad rzeką, żyzne i urodzajne ziemie, dogodne warunki przeprawy przez Pilicę, położenie na szlakach handlowych i komunikacyjnych – wszystko to powodowało dynamiczny rozwój ośrodka o charakterze targowym. W 1375 r. występowała już w Warce rada miejska, działał także sąd miejski. Miasto cieszyło się opieką Książąt Mazowieckich.

Największy rozkwit Warki przypadł na wiek XV i XVI. Miasto stało się prężnym ośrodkiem rzemieślniczo–handlowym. Na dużą skalę rozwinęło się w Warce szewstwo i piwowarstwo. Wareckie piwo cieszyło się ogromną popularnością. W 1483 r. Książe Mazowiecki Bolesław V r. wydał przywilej zastrzegający wyłączność dostawy piwa wareckiego na dwór książęcy i sprzedaży w piwnicach warszawskiego ratusza. W XVI-wiecznej Warce istniało aż siedem świątyń. Z początkiem XVII wieku miasto zaczęło tracić swoją świetność. Ucierpiało najpierw podczas rokoszu Mikołaja Zebrzydowskiego, a następnie podczas bitwy ze Szwedami w 1656 roku. Ogromne straty przyniosły także kolejne pożary. Po 1795 r. Warka znalazła się w zaborze pruskim, a następnie od 1815 w rosyjskim. Okres powstań narodowych także obfitował w wydarzenia na tym terenie.

Druga połowa XIX w. to okres znacznego ożywienia gospodarczego miasta, powstawania zakładów rzemieślniczych. W 1891 r. rozpoczęła działalność Fabryka Okuć Budowlanych Braci Lubert, a browar na Winiarach podtrzymywał tradycje warzenia piwa. Pierwsza, a następnie druga wojna światowa zrównały Warkę z ziemią. Hitlerowcy zamordowali wielu mieszkańców. Miasto przez długie lata dźwigało się z gruzów.

Z Warką związanych jest wiele postaci historycznych. W pobliskiej wsi Ostrołęka mieszkał Jędrzej Święcicki – pisarz, autor opisu Mazowsza z przełomu XVI/XVII w. Tu urodził się Adam Jarzębski – muzyk, kompozytor i architekt baroku. Piotr Wysocki – bohater nocy listopadowej urodził się, mieszkał i zmarł w Warce. Stąd pochodził również znany lekarz, etnograf i pisarz Władysław Matlakowski. Największą dumą miasta stał się Kazimierz Pułaski – bohater Polski i Stanów Zjednoczonych AP.